Lipoedeem, 11% van alle vrouwen hebben deze aandoening in meer of mindere mate. Toch weet het gros van alle fysiotherapeuten in Nederland niet wat lipoedeem is. Tijd om u inzicht te geven in deze veelvoorkomende aandoening!
U kent allemaal wel een vrouw in uw omgeving met brede heupen en een smalle taille. Heeft deze dame naast dit kenmerkende figuur ook pijnlijke benen en snel blauwe plekken, dan is de kans groot dat ze de aandoening ‘lipoedeem’ heeft. Lipoedeem is een vetverdelingstoornis dat regelmatig niet herkend, of niet juist gediagnosticeerd wordt. Het komt uitsluitend bij vrouwen voor en wordt beïnvloed door hormonale invloeden en genetische aanleg. Lipoedeem ontwikkeld zich veelal tijdens of juist na de puberteit, een zwangerschap of de menopauze. Het heeft een chronisch en progressief karakter en kan resulteren in een secundaire lymfatische dysfunctie: lipolymfoedeem. Bovendien kunnen gewrichtsklachten ontstaan door overbelasting. Er zijn verschillende types lipoedeem. Type 1: vooral billen/heupen; Type 2: heupen tot knieën; Type 3: heupen tot malleoli; Type 4: armen; Type 5: lipolymfoedeem.1 Meier-Vollrath en Schmeller hebben drie stadia van lipoedeem beschreven. Stadium 1: zachte huid met een dikke subcutane laag en gelijkmatig verdeelde kleine vetbobbeltjes; Stadium 2: grotere vetbobbeltjes in een ongelijkmatig, cellulitus-achtige huid; Stadium 3: in toenemende mate verharde subcutis met overlappende vetplooien2.
Lipoedeem wordt gekarakteriseerd door bilaterale symmetrisch voortschrijdende toename van onderhuids vetweefsel in voornamelijk de onderste extremiteit, pijn, gevoeligheid, snel blauwe plekken en geen effect van elevatie van de benen of dieet. De meeste patiënten hebben een normaal postuur in de bovenste extremiteit, met als gevolg gemiddeld twee kledingmaten verschil tussen boven- en onderlichaam. Zwelling en pijn worden verergerd door warm weer en extreme inspanning. De diagnose kan gesteld worden door (familie)anamnese en klinisch onderzoek. De voet- en handrug blijven altijd oedeemvrij. Het teken van Stemmer is negatief bij lipoedeem en uiteraard is de typische vetverdeling een duidelijke indicatie voor lipoedeem. Tot op heden is er nog geen betrouwbare diagnostische test voor lipoedeem beschikbaar. 1,2 Kennis van pathologie en fysiologie en begrip voor deze patiëntencategorie is van cruciaal belang voor ons als fysiotherapeuten. In de praktijk is de diagnose lipoedeem vaak lastig te stellen, maar het is noodzakelijk om de ziekte te onderscheiden van lipohypertrofie, lymfoedeem en obesitas om de patiënt adequaat te kunnen behandelen.
| Verschillen tussen Lymfoedeem en Lipoedeem | |
| Lymfoedeem | Lipoedeem |
| Zowel mannen als vrouwen | Enkel vrouwen |
| Uit zich op iedere leeftijd | Uit zich vooral tijdens puberteit |
| Asymmetrisch | Symmetrisch |
| Niet pijnlijk | Pijnlijk |
| Zwelling voetrug | Geen zwelling voetrug |
| Geen blauwe plekken | Blauwe plekken |
| Wondroos | Geen wondroos |
| Dieet heeft effect | Dieet heeft geen effect |
| + teken van Stemmer | – teken van Stemmer |
Psychologische aspecten
Lipoedeem wordt vaak niet herkend en niet begrepen. Patiënten krijgen te horen dat ze te dik zijn en moeten afvallen. Vaak zijn er reeds vele diëten en sporten geprobeerd, zonder resultaat. De aandoening is gênant voor patiënten en leidt tot depressie en een negatief zelfbeeld. Langendoen et al lieten zien dat schaamte en/of gevoelens van ongemak, pijn en fysieke belemmeringen tot beperkte mobiliteit leidt en op termijn bijdraagt aan obesitas1.
Epidemiologie
In de literatuur worden een hele reeks prevalentie/incidentie getallen genoemd. Echter, de incidentie van lipoedeem in de algemene bevolking is onbekend. Verschillende gespecialiseerde klinieken ondersteunen het vermoeden dat de incidentie van lipoedeem hoger is dan men tot nu toe denkt. De diagnose lipoedeem werd in 22,9% van de patiënten in een lymfoedeem kliniek in Spanje gesteld3. Een Duitse kliniek diagnosticeerde 15% van haar patiënten met lipoedeem4 en Földi beschreef een prevalentie van 11% onder postpuberale meisjes5. In 16% tot 64% van de gevallen is er een genetische aanleg gevonden tussen vrouwen in eenzelfde familie. Globaal kunnen we concluderen dat lipoedeem waarschijnlijk vaker voorkomt dan de medische wereld zich realiseert. Er is echter een grote noodzaak voor epidemiologiestudies om deze conclusie te ondersteunen.
Behandeling
De behandeling van lipoedeem kan conservatief of operatief van aard zijn. Combined Decongestive Therapy (CDT) is alom geaccepteerd als de standaard conservatieve therapie voor lipoedeem. CDT bestaat uit Manuele Lymf Drainage (MLD), oefentherapie, compressietherapie, huidverzorging en lymftaping.6,7 Deze behandeling wordt uitgevoerd door gespecialiseerde oedeemfysiotherapeuten en huidtherapeuten. De behandeling is in essentie proactief, waarbij aandacht voor het omgaan met lipoedeem, zowel mentaal als fysiek, een belangrijke pijler is naast het vergroten van spierkracht en het bevorderen van een actieve leefstijl. Daarnaast bestaat er de laatste jaren de mogelijkheid om lipoedeem operatief te behandelen met liposuctie. In de historie van liposuctie werd het lymfsysteem vaak beschadigd, met alle gevolgen van dien. De operatietechnieken zijn tegenwoordig echter zo verfijnd, dat de chirurgische benadering hoopvolle resultaten geeft voor de behandeling van lipoedeem. Afhankelijk van het stadium van lipoedeem, zijn er 1 tot 5 operaties noodzakelijk om het gewenste resultaat te bereiken.8 Verzekeringsmaatschappijen zijn helaas terughoudend in de vergoeding van liposuctie, waardoor deze behandeling voor slechts enkele patiënten toegankelijk is.
Het is cruciaal dat artsen, therapeuten en verzekeraars op de hoogte zijn van de aandoening lipoedeem. Een groot aantal van onze patiënten lijdt bewust of onbewust aan deze aandoening. Ik hoop u middels dit artikel inzicht gegeven te hebben in de aandoening en het belang van vroege opsporing. Via www.nvfl.nl kunt u uw patiënten verwijzen naar een gespecialiseerde oedeemfysiotherapeut bij u in de omgeving. Lipoedeem is een slopende, ongeneeslijke aandoening, waarbij vroegdiagnostiek en doelgerichte interventie de progressie van de aandoening kunnen voorkomen of afremmen. Hiermee besparen we niet alleen vele kostbare euro’s in de zorg, maar geven we ruim 10% van de Nederlandse vrouwelijke bevolking weer een toekomst!
(H)erken lipoedeem onder uw patiënten en besteed aandacht aan deze onbekende aandoening!
Referenties
1. Langendoen, SI; Habbema, L; Nijsten, TEC; Neumann, HAM. Lipoedema: from clinical presentation to therapy. A review of the literature. Br J of Dermatology 2009;161:980-986
2. Schmeller, W; Meier-Vollrath, I. In Weissleder and Schuchhardt. Lymphedema. Diagnosis and Therapy, 2007. Lipedema (Chapter 7).
3. Forner-Codero, I; Navarro-Monsoliu, R; Muñoz-Langa, J; Rel-Monzó, P. Early or late diagnosis of Lymphedema in our lymphedema unit. Eur J of Lymphology 2006;49:19-23
4. Herpertz, U. Lipedema. Z Lymphol 1995;19:1-11
5. Földi, M; Kubik, S (Eds.): Textbook of Lymphology. Urban and Fischer Publisher, 2005.
6. Lymphoedema Framework. Best practice for the management of lymphoedema. International Consensus. London: MEP Ltd, 2006.
7. Szolnoky, G; Borsos, B; Bársony, K; Balogh, M; Kemény, L. Complete decongestive physiotherapy with and without pneumatic compression for treatment of lipedema: a pilot study. Lymphology 2008;41:40-44
8. Schmeller, W; Hüppe, M; Meier-Vollrath, I. Langzeitveränderungen nach liposuktion bei lipödem. LymphForsch 2010;14(2):17-28